Een koning of president is net zo duur als je die zelf maakt. In Nederland hebben we de duurste monarchie (per persoon) van Europa. Een republiek naar Duits, Zwitsers, of Iers model is in ieder geval (veel) goedkoper.
Wat is een president?
Een president van een land is iemand die gekozen of benoemd wordt tot staatshoofd. Dit in tegenstelling tot een monarch (bijv. koning, keizer, sjeik, emir) die staatshoofd is omdat hij of zij geboren is in een bepaalde familie.
Wie bepaalt de kosten van een president?
In democratische landen is dat een volksvertegenwoordiging.
Waaruit bestaan de kosten voor een president?
Behalve het salaris en de onkosten zijn er ook de kosten van verkiezingen, beveiliging, eventuele vergoeding voor ex-presidenten, huisvesting- en representatiekosten.
De kosten van de beveiliging zijn in veel landen niet openbaar. Daarom laten we deze in de rest van het artikel buiten beschouwing.
Hoe transparant zijn de kosten van een president?
Herman Matthijs (hoogleraar openbare financiën Vrije Universiteit Brussel) vergeleek in 2020 de kosten voor het staatshoofd van een aantal democratische Westerse landen.
De onderzochte monarchieën (Benelux, Scandinavië, Spanje, VK) bleken gemiddeld minder transparant over de kosten van het staatshoofd dan de republieken (Frankrijk, Duitsland, Verenigde Staten). Monarchie Nederland scoorde lager op transparantie dan alle onderzochte republieken.
Met welke presidenten kun je de kosten van het Nederlandse staatshoofd vergelijken?
Nederland is een parlementaire democratie. Hoewel de koning volgens de Grondwet redelijk veel macht heeft, ligt de macht in de praktijk voornamelijk bij het parlement.
Ook veel republieken in Europa hebben een parlementair stelsel. Het parlement heeft de macht en de president vervult een beperkte rol.
Voorbeelden van Europese parlementaire republieken zijn: Finland, Duitsland, Zwitserland, Oostenrijk, Ierland en Zwitserland.
We beperken ons in deze vergelijking tot presidenten van andere parlementaire democratieën.
Wat kost de president in Duitsland?
Volgens openbare cijfers kostte het Duitse presidentschap in 2019 in totaal 47,6 miljoen euro. Hoogleraar Matthijs (VUB) bestempelt de transparantie van het budget als 'hoog'. Er zijn geen belastingvoordelen buiten de berekening gelaten. De Duitse president en zijn opvolgers moeten stuk voor stuk vermogensbelasting betalen.
Ter vergelijking: de Nederlandse monarchie kostte de belastingbetaler volgens dezelfde studie maar liefst 61 miljoen euro. Per inwoner is dat 428% duurder. Bovendien laat de transparantie van het Nederlandse budget te wensen over. Zo is bijvoorbeeld niet bekend hoeveel geld de Nederlandse belastingbetaler misloopt omdat de Koning is uitgezonderd van het betalen van schenk- en erfbelasting.
Wat kost de president in Ierland?
Ook de Ierse president heeft een grotendeels ceremoniële rol, maar wordt in tegenstelling tot de Duitse president direct door de bevolking gekozen voor een termijn van 7 jaar.
De kosten van de laatste Ierse presidentsverkiezingen bedroegen 26,5 miljoen euro volgens het Department of Public Expenditure and Reform, met daarbij de nuancering dat deze kosten ook toe te schrijven zijn aan het tegelijkertijd gehouden referendum over godslastering. Tot slot is het bedrag dat kandidaten aan hun eigen campagne mogen besteden volgens de Ierse wet maximaal 750.000 euro.
Wanneer je de jaarlijkse kosten voor de Ierse president (2,2 miljoen euro*) optelt bij de jaarlijkse kosten voor verkiezingen (2,5 miljoen euro**) kom je op een totaal van 4,7 miljoen euro per jaar. Per persoon van de bevolking is het Nederlandse koningshuis 268% duurder dan de Ierse president.
*Volgens de Independent kostte de Ierse president de afgelopen 7 jaar gemiddeld 3,5 miljoen euro. Daarbij is ook een geldbonus voor 100-jarigen inbegrepen. Deze hebben we van de kosten afgetrokken.
**Presidentsverkiezingen en nationale referenda worden tegelijkertijd gehouden. De organisatiekosten overlappen grotendeels. We hebben 66% van de kosten toegeschreven aan de presidentsverkiezing.
Wat kost de president in Zwitserland?
In Zwitserland wijst het parlement elk jaar een ander lid van de Bondsraad aan als president. Behalve een aantal ceremoniële taken (voorlezen speeches) heeft de Zwitserse Bondspresident geen andere bevoegdheden. De Bondsraad (ministerraad) in zijn geheel functioneert als staatshoofd. In totaal is het budget voor de gehele Bondsraad 15,9 miljoen euro per jaar.
Bovenop het normale salaris van een Bondsraadslid ontvangt de president een extra toelage van 12.000 Zwitserse Frank. De Zwitserse president krijgt geen extra paleizen, belastingvoordelen of toelages voor familieleden.
Kosten koning versus kosten president
Een president of koning is net zo duur als je die zelf maakt. In de praktijk blijkt het parlementaire republieken in West-Europa beter te lukken om de kosten van het staatshoofd onder controle te houden dan het Nederlandse parlement bij de Oranjes. De machtspositie van de Nederlandse Koning zou daarbij een rol kunnen spelen. Analyse van de NOS:
‘Koning Willem-Alexander zit ruim duizend dagen op de troon. In die tijd kreeg hij, naast lof, ook de nodige kritiek. Die gaat bijna altijd over geld, zoals de hoge kosten van de monarchie en de soms als luxe betitelde levenshouding van de vorst.
(..) Premier Rutte wimpelt die kritiek stelselmatig af.
De koning loopt de premier politiek niet voor de voeten en de premier pareert de financiële kritiek. Zo helpen zij elkaar.’
Wat vindt Republiek?
Republikein word je meestal niet vanwege het geld. Er zijn zoveel betere argumenten (1, 2, 3). Kort samengevat: Monarchie past niet bij democratie.
Toch denken veel Nederlanders dat een president net zo duur of duurder zou zijn dan een koning. Daarom laten we bij Republiek door middel van de feiten een tegengeluid horen.
