Naar aanleiding van de door het Republikeins Genootschap opgeworpen vraag ‘Wat voor staatshoofd past bij Nederland?‘ volgt hier een kort betoog voor de invoering van een republiek zonder apart staatshoofd, ook wel bekend als het ‘Zwitsers model’.
Wat houdt een republiek naar Zwitsers model in?
In Zwitserland wijst het parlement elk jaar een minister (van de zeven) aan als Bondspresident. Strikt genomen is hij/zij overigens slechts voorzitter van het kabinet (Bondsraad) en wordt de functie van staatshoofd door het regeringscollectief uitgeoefend.
Deze regeringsvorm is vrijwel uniek in de wereld, en het is dan ook maar de vraag of we dit zo moeten overnemen. Uiteraard is vast wel een variant te bedenken die beter bij ons land past. Waar het om gaat is dat er geen afzonderlijk persoon is die als enige taak heeft het statelijk verband bij gelegenheid in binnen- en buitenland te vertegenwoordigen, maar dat de functie van staatshoofd wordt uitgeoefend door een lid van de regering. Dat kan de minister-president zijn, maar ook één of meerdere vakministers.
Waarom we geen staatshoofd nodig hebben
Dit zijn mijn argumenten voor een republiek zonder staatshoofd:
Het kost (veel) minder geld
Allereerst het Nederlandste argument dat er maar te bedenken is: de kosten. Monarchisten roepen maar wat graag dat een president ook geld kost, want salaris, onkosten, pensioen, en (echt waar) die extra verkiezingen kosten ook geld. Het niet hebben van een apart staatshoofd is dus een mooie kostenbesparing (overigens vind ik dit zelf niet zo’n belangrijk argument, het gaat mij meer om het principe dan om geld).
Past bij de samenleving
De afwezigheid van een staatshoofd past ook goed bij de egalitaire samenleving waar we toch zo trots op zijn (en waar een monarchie met een majesteit, koninklijke hoogheden en onderdanen echt totaal niet in thuishoort). Daarnaast sluit het mooi aan op hoe we als land ooit (weliswaar noodgedwongen) zijn begonnen: een republiek zonder staatshoofd.
Minder kans op clown of regent
Verder voorkom je dat bij directe verkiezingen één of andere clown wordt gekozen, en dat bij indirecte verkiezingen de positie een onderdeel wordt van de Haagse baantjesmachine. Republikeinen dromen vaak van een gezaghebbende staatsman/-vrouw als president, maar ik denk dat de praktijk weleens zou kunnen tegenvallen.
Handel & sport kunnen best zonder staatshoofd
Wat mij ook aanspreekt, is dat Zwitserland laat zien dat je het zonder staatshoofd pima afkunt. Zwitserse sportteams kunnen best zonder aanmoediging van iemand met adellijk bloed en op handelsmissies weten de Zwitsers topdeals binnen te slepen. Het argument is altijd dat voor een koning ‘deuren opengaan die anders gesloten blijven’. Dat lijkt bij de Zwitsers niet het geval. Xi Jinping schuift bijvoorbeeld gewoon aan bij de Bondsraad.
Samenbindende factor nodig?
Een argument vóór het hebben van een staatshoofd is dat deze een samenbindende, vertegenwoordigende en aanmoedigende rol kan spelen, zoals nu de koning dat doet. Het valt natuurlijk te bezien of dit gemist gaat worden. Persoonlijk merk ik maar weinig van deze informele taken van onze koning.
Boven de partijen staan?
Daarnaast kan er behoefte zijn een staatshoofd dat gezag geeft aan wetten door ze mede te ondertekenen, boven de partijen staat, en in het uiterste geval staatsrechtelijk ingrijpt als dat nodig is, zoals Duitsland dat kent. Vraag blijft dan wel wie deze rol op zich moet nemen, nu het vertrouwen in onze politici met de dag lijkt af te nemen.
Conclusie: We hebben geen staatshoofd nodig
Volgens mij hebben we in Nederland helemaal geen staatshoofd nodig. Een republiek zonder staatshoofd kost ons minder geld en op gebieden zoals handel of sport gaan we er niet merkbaar op achteruit. Dat laat het Zwitserse voorbeeld wel zien.
Overigens is het ontbreken van een staatshoofd nog maar een onderdeel van het Zwitsers model. Meer over hoe de democratie werkt in Zwitserland zie je in onderstaand filmpje:
