Koning Willem-Alexander zou het Nederlandse bedrijfsleven tijdens handelsmissies (indirect) meer of betere deals bezorgen dan een president. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat niet hard te maken.
De ‘monarchiebonus’ van 4-5 miljard €
‘De stille kracht van het koningshuis’ – Harry van Dalen
Vaak wordt in deze discussie verwezen naar een artikel van macro-econoom Harry van Dalen (Tilburg University) uit 2007.
Hij bepleit dat monarchieën onder andere stabieler, democratischer en minder corrupt zijn dan republieken. Dat zou Nederland als koninkrijk jaarlijks vier tot vijf miljard euro ‘monarchiebonus’ opleveren.
In zijn vergelijking gooit hij alle ‘republieken’ op een hoop (zoals bijvoorbeeld Noord-Korea met de Kim-dynastie). Bij de ‘monarchieën’ is hij kieskeuriger. Welvarend en democratisch Canada, Nieuw-Zeeland of Australië tellen mee (hoewel de Britse koningin er slechts zelden komt). Absolute monarchieën zoals Saoedi-Arabië of Brunei laat hij dan weer buiten beschouwing.
Maar de belangrijkste kritiek op Van Dalen is dat hij nergens oorzaak en gevolg kan aantonen. Met andere woorden: Is Nederland welvarend (mede) dankzij de monarchie? Of is Nederland welvarend ondanks de monarchie?
Op handelsmissies gaat dit artikel niet in.
Onderzoek: handelsmissies met koning zorgen niet voor ‘substantiële toename’
Dan een onderzoek dat wel specifiek over handelsmissies gaat:
‘Ik ga op handelsreis en ik neem mee. Een koning?’
De onderzoeker vond geen ‘substantiële toename’ in de handel met landen waar een koninklijke handelsmissie op bezoek was geweest.
Onderzoeksbegeleider Huub Ruël (Universiteit Twente) schrijft in een toelichting per mail dat Nederlandse bedrijven weliswaar graag op de foto gaan met de koning of koningin, maar de royals geen aantoonbare meerwaarde leveren voor het afsluiten van contracten met buitenlandse organisaties.
Onderzoek: missies met koningspaar naar Duitse deelstaten leiden niet tot meer handel
Het meest recente onderzoek over dit onderwerp (2024) gaat in op handelsmissies naar Duitse deelstaten.
Voorstanders van de monarchie (en ook bijvoorbeeld de NOS) benadrukken hoe populair het Nederlandse koningshuis in Duitsland zou zijn en dat dit ook leidt tot grote economische voordelen.
De auteur (Adema, iFO instituut, universiteit München) onderzoekt handelsmissies naar Duitse deelstaten in de periode 2013 tot en met 2019. Goed vergelijkingsmateriaal omdat deze missies lang van tevoren gepland zijn (en dus niet afhankelijk van andere economische factoren) en alle deelstaten aandoen. Hij vergelijkt deze vervolgens met economische missies van de 15 grootste EU-landen (Duitsland en het VK uitgezonderd).
De conclusie: 'Missies met koningspaar naar Duitse deelstaten leiden niet tot meer handel'
Onderzoek: handelsmissies met minister leveren gemiddeld meer op
Financieel buitenlandinstrumentarium – Min. EZ
Onder anderen Harry Garretsen (RUG) en Henri L.F. de Groot (VU) onderzochten handelsmissies met én zonder bewindspersonen (ministers).
Zij concludeerden dat missies mét minister meer opleverden. Gemiddeld nam de handel met desbetreffend land daarna met een half procent toe.
Kritische kanttekening van Huub Ruël: ‘Wat wel gebeurt, is dat een minister meegaat op een handelsmissie omdat er een contract kan worden getekend. Het voorwerk is dan al gedaan. En dan wordt de schijn gewekt dat het dankzij de missie is gelukt.’ (uit: ‘Handelsmissie levert zelden iets op’ – Volkskrant)
Handelsmissies naar monarchieën
Mark Dijkstra (UvA) en Bastiaan Overvest (CPB) onderzochten het effect van koningshuizen op de export van een land.
Bewijs dat een monarchie de export bevordert vonden ze niet.
Wel merkten ze op dat monarchieën gemiddeld meer naar andere monarchieën exporteerden. Het zou dus nut kunnen hebben om de koninklijke familie mee te sturen op handelsmissies naar andere koninkrijken.
Handelsmissies naar republieken
Nederland handelt echter veel meer met republieken dan met monarchieën (cijfers internationale handel CBS 2018).
Je zou je dus af kunnen vragen wat de meerwaarde is van een koninklijk bezoek aan bijvoorbeeld Duitsland of de Verenigde Staten.
Volgens Oud-Amerika-correspondent Max Westerman (RTL) scoort juist het Nederlandse koningshuis slecht op dit punt. Door een krampachtige omgang met (buitenlandse) media, creëren ze veel minder goodwill dan bijvoorbeeld het Zweedse of Belgische koningshuis.
Ook zakenbad Quote zet zijn vraagtekens bij de meerwaarde van een Oranje op zakenreis: ‘Verder is er geen snippertje bewijs te vinden dat republieken als Duitsland, Frankrijk of Ierland lijden onder export die zou worden weggelokt door de monarchen van Zweden, Nederland, Engeland, België of Spanje.’ – (‘Het Koningshuis bevordert de export helemaal niet’ – Quote)
Omgekeerd wijzen direct belanghebbenden bij handelsmissies, zoals minister Ploumen (PvdA) of Hans de Boer (VNO-NCW), op de meerwaarde van koninklijke aanwezigheid: ‘Als we met hen reizen merk je dat werkelijk alle deuren opengaan.‘ Je kunt je echter afvragen of zij het zich kunnen permiteren om het koningshuis openlijk af te vallen.
Hoe effectief zijn handelsmissies?
Overigens wordt het belang van handelsmissies voor de Nederlandse economie volgens verschillende wetenschappers overschat.
Volgens Huub Ruël is het vaak ‘niet meer dan een beetje netwerken‘. Hij pleit voor meer onderzoek naar de effectiviteit van handelsmissies.
Hoogleraar internationale bedrijfskunde Pieter Klaas Jagersma (Nyenrode/VU) pleit naar aanleiding van interviews met 42 topmanagers zelfs om helemaal met handelsmissies te stoppen. Hij is ook kritisch over de rol van het koningshuis:
“..In de praktijk leidt het meereizen van het koninklijk huis veel teveel af: potentiële buitenlandse zakenpartners raken onder de indruk van een interessant fenomeen, terwijl ze eigenlijk door Nederlandse ondernemingen en hun producten geïmponeerd dienen te worden. Buitenlandse afnemers kopen echt geen Nederlandse producten omdat ze tijdens een diner naast de koningin hebben mogen zitten. Ze kopen Nederlandse producten omdat die innovatief, kostencompetitief en kwalitatief hoogwaardig zijn.”
Anderen wijzen op het belang van handelsmissies voor het mkb.
De veranderende rol van de koning tijdens handelsmissies
Tot slot is het goed om aan te tekenen dat het koningshuis tegenwoordig op ruime afstand staat van de handelsmissie zelf:
“Alleen bij onderdelen als een rondetafelgesprek, seminar of fotosessie kruisen de paden van koning en ondernemers. ” – NRC (Met de koning op handelsmissie, hoeveel levert het bedrijven op)
Willem-Alexander heeft daarom veel minder invloed dan bijvoorbeeld Prins Bernhard – deze bemoeide zich direct met grote deals en bleek daarbij vatbaar voor corruptie en omkoping (De Lockheed-affaire).
Wat vindt Republiek?
Republikein word je meestal niet vanwege het geld. Er zijn zoveel betere argumenten (1, 2, 3). Kort samengevat: Monarchie past niet bij democratie.
Toch denken veel Nederlanders dat het koningshuis ons in ieder geval veel geld zou opleveren. Dat blijkt niet te bewijzen.
De PR-machine rond het Koningshuis doet er alles aan om deze mythe in stand te houden. Daarom laten we bij Republiek een tegengeluid horen.
